मुजिरीस बंदर
भारतीय राज्यव्यवस्था नोट्स चालू घडामोडी आंतरराष्ट्रीय संबंध (IR) महत्त्वाचे रिपोर्ट्स आणि इंडेक्सेस पर्यावरणशास्र नोटस नीतिशास्त्र नोटस SRIRAMS IAS MARATHI BLOG
Home / Blog / मुजिरीस बंदर
प्रसिद्ध इतिहासकार डॉ. एम. जी. एस. नारायणन यांचे अलीकडेच निधन झाले. भारतीय इतिहासलेखन क्षेत्रातील एक महत्त्वाचे नाव असलेले नारायणन यांनी केरळच्या प्राचीन इतिहासाचा पुनर्विचार करून अनेक चुकीचे समज गैरसमज दूर केले. ते भारतीय ऐतिहासिक संशोधन परिषदेचे (ICHR) माजी अध्यक्ष होते. त्यांच्या संशोधनाची व विचारसरणीची छाप विशेषतः मुजिरीस हेरिटेज प्रकल्पाच्या निर्मितीवर दिसून येते.
मुजिरीस बंदरगाह: ऐतिहासिक पार्श्वभूमी आणि महत्त्व
मुजिरीस हे केरळच्या मालाबार किनाऱ्यावरील एक प्राचीन बंदर होते. कोडुंगल्लूर (जिल्हा त्रिशूर) जवळ, इ.स.पू. ३ऱ्या शतकापासून ते इ.स. ४थ्या शतकापर्यंत हे बंदर आंतरराष्ट्रीय व्यापारासाठी प्रसिद्ध होते.
ऐतिहासिक उल्लेख:
- प्लिनी द एल्डर या रोमन लेखकाच्या लेखनात याचा उल्लेख सापडतो.
- Periplus of the Erythraean Sea या ग्रीक व्यापारी ग्रंथातही या बंदराचा स्पष्ट उल्लेख आहे.
व्यापार:
- निर्यात: काळी मिरी, दालचिनी, हस्तिदंत, मोती, अर्ध-मूल्यवान दगड
- आयात: रोम, ग्रीक, पारस व अरब व्यापाऱ्यांकडून – सोने, द्राक्षारस, ऑलिव्ह तेल
सांस्कृतिक आदान-प्रदान:
मुजिरीस हे केवळ व्यापाराचेच नव्हे तर बहुसांस्कृतिक संवादाचे केंद्र होते:
- ख्रिश्चन धर्म: संत थोमस यांचे आगमन (५२ ई.स.)
- ज्यू धर्म: परवूर सिनेगॉगसारख्या प्राचीन ज्यू स्थळांचा पुरावा
- इस्लाम धर्म: चेरामन जुमा मशिद (६२९ ई.स.) — भारतातील पहिली मशिद
- जैन धर्म: तामिळ-ब्राह्मी लिपीत आढळणारे पुरावे
बंदरगाहाचा ऱ्हास:
इ.स. १३४१ मध्ये झालेल्या मोठ्या पुरामुळे पेरियार नदीचा मार्ग बदलला आणि बंदर गाळाने भरून निष्क्रिय झाले. परिणामी कोचीन (कोची) हे नवीन बंदर उदयास आले.
मुजिरीस हेरिटेज प्रकल्प (Muziris Heritage Project – MHP)
उद्दिष्ट:
केरळ पर्यटन विभागाने २००९ साली सुरू केलेल्या या प्रकल्पाचा उद्देश, मुजिरीस परिसरातील ३००० वर्षांचा सांस्कृतिक व ऐतिहासिक वारसा जतन करणे हा आहे.
प्रकल्पाचे वैशिष्ट्य:
- १५० चौरस किलोमीटर क्षेत्र व्यापणारा प्रकल्प
- २५ पेक्षा अधिक संग्रहालये, ऐतिहासिक स्थळांचे जतन व पुनरुज्जीवन
- पलियम पॅलेस, परवूर सिनेगॉग, चेरामन जुमा मशिद यांचे पुनरुद्धार
- पत्तणम येथील उत्खनन प्रकल्पाचा समावेश
एम. जी. एस. नारायणन यांची भूमिका:
डॉ. नारायणन यांचे एक वेगळे मत होते की प्राचीन मुजिरीस हे कोडुंगल्लूर येथेच असावे, जे प्राचीन तमीळकम प्रदेशात चेरामन प्रमुखांचे बंदर होते. त्यांचा विश्वास होता की या राजांचे राजकीय केंद्र कारूर (सध्याचे तिरुचीरवळ) येथे होते.
तथापि, त्यांनी पत्तणम येथील उत्खननांमध्ये सापडलेल्या समृद्ध पुरातत्त्वीय पुराव्यांचे समर्थन केले, ज्यात ३४ पेक्षा अधिक देशांशी व्यापारी संबंधांची साक्ष मिळते. त्यांनी आपले वैचारिक मतभेद बाजूला ठेवून, पुराव्यांवर आधारित सांस्कृतिक पुनरुज्जीवनाला प्राथमिकता दिली.
इतर समकालीन बंदरे (इ.स.पू. ३रे – इ.स. ४थे शतक):
|
बंदर |
स्थळ |
वैशिष्ट्य |
|
तम्रलिप्ति |
तामलुक, पश्चिम बंगाल |
मौर्य-गुप्त काळात सक्रिय; आग्नेय आशिया, चीनशी जोडलेले |
|
भरुकच्छ |
भरूच, गुजरात |
सातवाहन व पश्चिम क्षत्रप यांचे बंदर; रोम, पारसशी व्यापार |
|
अरिकमेडू |
पुडुचेरी |
चोल साम्राज्याजवळ; रोमन सिरेमिक व मण्यांचा पुरावा |
|
पूंपुहार |
कावेरीपट्टणम्, तामिळनाडू |
संगम साहित्याचा उल्लेख; आग्नेय आशियाशी व्यापारी संबंध |
निष्कर्ष:
एम. जी. एस. नारायणन यांचे निधन हे केवळ केरळसाठीच नव्हे तर संपूर्ण भारताच्या ऐतिहासिक वारशासाठी एक मोठे नुकसान आहे. त्यांनी विचारांच्या वैविध्याला मान्यता देत ऐतिहासिक प्रकल्पांमध्ये पुराव्यांवर आधारित सहभाग नोंदवून विद्वत्तेचे मोठे उदाहरण प्रस्थापित केले.
Subscribe Our Channel