NGT आदेश: अरावली पर्वतरांगांमध्ये होणाऱ्या बेकायदेशीर उत्खननास प्रतिबंध
Home / Blog / NGT आदेश: अरावली पर्वतरांगांमध्ये होणाऱ्या बेकायदेशीर उत्खननास प्रतिबंध
राष्ट्रीय हरित लवाद (National Green Tribunal – NGT) ने अलीकडेच एक महत्त्वाचा आदेश दिला आहे की, अरावली पर्वतरांगांमध्ये संरक्षित निकोबार स्वॅप (Nicobar swap) अंतर्गत येणाऱ्या जमिनीवर बेकायदेशीर उत्खनन तात्काळ थांबवावे. संबंधित अधिकाऱ्यांना हा आदेश लागू करण्यास सांगितले आहे. हा निर्णय पर्यावरणीय संवेदनशील भागाच्या संरक्षणाच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण आहे.
अरावली पर्वतरांगांविषयी सविस्तर माहिती
स्थान आणि विस्तार:
अरावली ही भारताच्या उत्तर-पश्चिम भागातील एक प्राचीन पर्वतरांग आहे. ती सुमारे 670 किलोमीटर लांबीची असून, उत्तर-पूर्वेकडून दक्षिण-पश्चिमेकडे पसरलेली आहे. ही पर्वतरांग दिल्लीजवळ सुरू होऊन, हरियाणाच्या दक्षिण भागातून, राजस्थानच्या मुख्य भागातून जात, गुजरातमध्ये समाप्त होते.
प्राचीनतेचा वारसा (सर्वात जुना ‘फोल्ड माउंटन):
अरावली पर्वतरांग ही जगातील सर्वात जुना ‘फोल्ड माउंटन (Fold Mountain – घडलेल्या पर्वतरांगांपैकी) मानली जाते. तिची निर्मिती प्रोटेरोझोइक युगात, म्हणजे सुमारे २.५ अब्ज वर्षांपूर्वी, टेक्टॉनिक प्लेट्सच्या धडकांमुळे झाली. या धडकांमुळे अरावली-दिल्ली ऑरोजेनिक बेल्ट (Aravalli-Delhi orogenic belt) तयार झाला होता.
भौगोलिक विभाग:
अरावली पर्वतरांग दोन मुख्य भागांमध्ये विभागली आहे –
- सांभर-सिरोही पर्वतरांगा – या भागात अधिक उंच शिखरे आहेत, ज्यात गुरु शिखर यासारखे शिखर येते.
- सांभर-खेतेरी पर्वतरांगा – या भागात तुटक व लांबसर तीन रांगा आहेत.
सर्वोच्च शिखर:
अरावली पर्वतरांगांचे सर्वात उंच शिखर म्हणजे गुरु शिखर, जे माउंट अबू (राजस्थान) येथे स्थित आहे. याची उंची 1,722 मीटर (5,650 फूट) इतकी आहे.
नद्यांचे उगमस्थान:
ही पर्वतरांग अनेक नद्यांचे उगमस्थान देखील आहे. यामध्ये बनास, लूणी, साबी (साहिबी), साखी आणि साबरमती यांचा समावेश होतो. या नद्या संपूर्ण पश्चिम भारतातील जलस्रोत व सिंचनासाठी अत्यंत महत्त्वाच्या आहेत.
महत्त्व आणि संरक्षणाची गरज
अरावली पर्वतरांग केवळ भौगोलिकदृष्ट्या किंवा ऐतिहासिक दृष्टिकोनातून महत्त्वाची नाही, तर ती उत्तर भारतातील हवामान साखळीचे संतुलन राखण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावते. तिच्या जंगलांमुळे गुरुत्वाकर्षणामुळे होणारी मृदाक्षय (soil erosion) कमी होते, तसेच ती दिल्ली NCR क्षेत्रात धुळीच्या वाळवंटी वाऱ्यांपासून नैसर्गिक बंधारा म्हणून कार्य करते.
मात्र, या भागात अलीकडच्या वर्षांत बेकायदेशीर खाणकाम (illegal mining) मोठ्या प्रमाणावर वाढले आहे, ज्यामुळे पर्वतरांगांचा ऱ्हास होतो आहे. म्हणूनच, NGT चा ताज्या आदेशानुसार अशा प्रकारांवर कठोरपणे कारवाई करण्याची आवश्यकता निर्माण झाली आहे.
निष्कर्ष
अरावली पर्वतरांग ही भारताच्या पर्यावरणीय, भौगोलिक आणि ऐतिहासिक वारशाची एक अनमोल संपत्ती आहे. तिच्या जतनासाठी NGT ने दिलेले आदेश हे एक सकारात्मक पाऊल असून, शाश्वत विकास आणि पर्यावरणीय संतुलनाच्या दृष्टीने अतिशय महत्त्वाचे ठरणार आहेत.
राष्ट्रीय हरित लवाद (National Green Tribunal)राष्ट्रीय हरित लवाद (NGT) ही भारत सरकारने पर्यावरणाशी संबंधित तक्रारींचे जलदगतीने निराकरण करण्यासाठी स्थापन केलेली एक विशेष न्यायिक संस्था आहे. याची स्थापना 18 ऑक्टोबर 2010 रोजी"राष्ट्रीय हरित लवाद अधिनियम, 2010" अंतर्गत झाली. प्रमुख वैशिष्ट्ये:
कार्यपद्धती:NGT कोणतीही तक्रार किंवा अपील 6 महिन्यांच्या आत नोंदवते आणि शक्यतो एका वर्षाच्या आत निकाल देते. यामुळे पर्यावरणाशी संबंधित न्याय मिळण्यात विलंब टळतो. |
Subscribe Our Channel