भारताच्या UNESCO तात्पुरत्या यादीत 6 नवीन स्थळांचा समावेश
Home / Blog / भारताच्या UNESCO तात्पुरत्या यादीत 6 नवीन स्थळांचा समावेश
भारताने 7 मार्च 2025 रोजी आपल्या UNESCO तात्पुरत्या यादीत 6 नवीन स्थळे समाविष्ट केली आहेत. या नव्या समावेशासह, भारतातील तात्पुरत्या यादीतील एकूण स्थळांची संख्या 62 झाली आहे.
UNESCO तात्पुरती यादी म्हणजे काय?
- UNESCO तात्पुरती यादी त्या स्थळांची अधिकृत सूची असते जी संबंधित देश भविष्यात जागतिक वारसा स्थळ म्हणून नामांकनासाठी सुचवू इच्छितो.
- जागतिक वारसा यादीत अंतिम समावेश करण्याच्या आधी, एखादे स्थळ तात्पुरत्या यादीत असणे आवश्यक असते.
- ही प्रक्रिया त्या स्थळांच्या ऐतिहासिक, सांस्कृतिक, आणि पर्यावरणीय महत्त्वाच्या अभ्यासासाठी महत्त्वाची भूमिका बजावते.
UNESCO तात्पुरत्या यादीत नव्याने समाविष्ट स्थळे
1. कांगर व्हॅली राष्ट्रीय उद्यान (छत्तीसगड) (स्थापना – 1982)
- हे उद्यान छत्तीसगडच्या बस्तर प्रदेशात स्थित आहे.
- घनदाट अरण्ये, जैवविविधता आणि चुनखडीच्या गुहा (कोटमसर आणि कैलाश गुहा) यांसाठी प्रसिद्ध आहे.
- येथे बस्तर हिल मैना आढळते, जी छत्तीसगडची राज्यपक्षी आहे.
2. मुढूमल मेगालिथिक मेन्हिर्स (तेलंगणा) (लोखंडी युग - सुमारे 1500-500 BCE)
- हा प्रागैतिहासिक कालखंडातील महत्त्वाचा मेगालिथिक स्थळ आहे.
- येथे आधारित उभ्या दगडांच्या रचना (Menhirs) आढळतात, ज्या संस्कार, धार्मिक विधी किंवा खगोलशास्त्रीय कारणांसाठी वापरल्या जात असाव्यात.
- लोखंडी युगातील (Iron Age) या रचना मृत्यू संस्कृती आणि समाजव्यवस्थेचे महत्त्वपूर्ण पुरावे देतात.
3. मौर्य मार्गावरील अशोकाचे शिलालेख (अनेक राज्ये) (इ.स.पू. 3 रे शतक - मौर्यकाल)
- मौर्य सम्राट अशोकाने (इ.स.पू. 268-232) धर्मप्रसारासाठी कोरलेले शिलालेख आणि स्तंभ या स्थळांमध्ये समाविष्ट आहेत.
- बिहार, मध्यप्रदेश, ओडिशा आणि कर्नाटकमध्ये ही स्थळे आढळतात.
- या शिलालेखांमध्ये धम्म (बौद्ध तत्त्वे), सामाजिक मूल्ये आणि मौर्य प्रशासनाचा वारसा आढळतो.
4. चौसष्ठ योगिनी मंदिरे (अनेक राज्ये) (8वे-12वे शतक, मध्ययुगीन भारत)
- ही मंदिरे वर्तुळाकार रचनेत बांधलेली असून त्यामध्ये 64 योगिनी देवींची मूर्ती आहेत.
- प्रामुख्याने तांत्रिक परंपरा, शक्ती उपासना आणि उत्कृष्ट शिल्पकलेचे प्रतीक आहेत.
- मध्यप्रदेश, ओडिशा आणि उत्तरप्रदेशातील टेकड्यांवर ही मंदिरे आढळतात.
- राष्ट्रकूट, परमार आणि कळचुरी राजवंशाच्या काळात ही मंदिरे बांधली गेली.
5. उत्तर भारतातील गुप्तकालीन मंदिरे (अनेक राज्ये) (4थे-6वे शतक, गुप्तकाल)
- गुप्त साम्राज्याच्या सुवर्णयुगात (इ.स. 4थे-6वे शतक) बांधलेली ही मंदिरे प्राचीन हिंदू मंदिर स्थापत्यशास्त्राचे उत्कृष्ट उदाहरण आहेत.
- शिखर (मंदिराचा घुमट), नक्षीकाम आणि स्थापत्यकौशल्य यांसाठी प्रसिद्ध.
- या मंदिरांमध्ये दशावतार मंदिर (देवगड), भितरगाव मंदिर (उत्तरप्रदेश) आणि एरण मंदिर (मध्यप्रदेश) यांचा समावेश आहे.
6. बुंदेलांच्या राजवाडे-किल्ले (मध्यप्रदेश आणि उत्तरप्रदेश) (16वे-17वे शतक, बुंदेला राजपूतकाल)
- बुंदेला राजपूतांनी 16व्या-17व्या शतकात बांधलेले भव्य राजवाडे आणि किल्ले.
- ओरछा, दतिया आणि चंदेरी येथे ही भव्य वास्तुकला पाहायला मिळते.
- राजपूत आणि मुघल स्थापत्यशैलीचे मिश्रण, आकर्षक भित्तिचित्रे, छत्र्या (गोल घुमट असलेले मंडप) आणि पाण्याच्या उत्तम व्यवस्थेसाठी प्रसिद्ध.
निष्कर्ष
भारतातील ही नवीन 6 स्थळे UNESCO जागतिक वारसा स्थळांमध्ये समाविष्ट होण्यासाठी एक महत्त्वाचा टप्पा गाठत आहेत.
ही स्थळे भारताच्या सांस्कृतिक, ऐतिहासिक आणि नैसर्गिक वारशाचे जिवंत प्रतीक आहेत, जी जागतिक स्तरावर भारताची ओळख अधिक दृढ करण्यास मदत करतील
संयुक्त राष्ट्र शैक्षणिक, वैज्ञानिक आणि सांस्कृतिक संघटना UNESCO आणि जागतिक वारसा स्थळेUNESCO आणि जागतिक वारसा स्थळांचा उद्देशसंयुक्त राष्ट्र शैक्षणिक, वैज्ञानिक आणि सांस्कृतिक संघटना UNESCO ही जगभरातील सांस्कृतिक आणि नैसर्गिक वारसा जतन करण्यासाठी कार्यरत संस्था आहे. 1972 मध्ये स्थापन झालेल्या UNESCO जागतिक वारसा परिषदेच्या करारामध्ये सहभागी असलेल्या देशांकडून नामांकन प्राप्त स्थळांना जागतिक वारसा स्थळाचा दर्जा दिला जातो.सांस्कृतिक आणि नैसर्गिक वारसा स्थळांचे महत्त्वसांस्कृतिक वारशामध्ये स्मारके जसे की वास्तूशिल्पीय रचना, शिल्प, शिलालेख, इमारतींचे समूह आणि पुरातत्त्वीय स्थळे यांचा समावेश होतो. नैसर्गिक वारशामध्ये भौतिक आणि जैविक संरचना, भूशास्त्रीय आणि भौगोलिक वैशिष्ट्ये, तसेच शास्त्रीय, संवर्धन आणि सौंदर्याच्या दृष्टीने महत्त्वाची नैसर्गिक स्थळे समाविष्ट होतात.भारत आणि UNESCO जागतिक वारसा करारभारताने 14 नोव्हेंबर 1977 रोजी UNESCO जागतिक वारसा करार स्वीकारला, ज्यामुळे भारतीय स्थळांना यादीत समाविष्ट होण्यास पात्रता मिळाली.भारतातील UNESCO जागतिक वारसा स्थळेएकूण स्थळे 43 आहेत, यामध्ये सांस्कृतिक वारसा स्थळे 35, नैसर्गिक वारसा स्थळे 7 आणि मिश्र प्रकारचे एक स्थळ कांचनजंगा राष्ट्रीय उद्यान यांचा समावेश आहे.भारताचा जागतिक वारसा यादीतील क्रमांकभारताकडे जगातील सहाव्या क्रमांकाचे सर्वाधिक वारसा स्थळे आहेत.प्रथम समाविष्ट झालेली स्थळे 1983अजिंठा लेणी, एलोरा लेणी, आग्रा किल्ला आणि ताजमहालनवीनतम समाविष्ट स्थळ 2024मोईडाम अहोम राजवंशाची टेकडी-स्मशान प्रणालीधोकाग्रस्त वारसा स्थळे आणि त्यांचे कारणमानस अभयारण्य 1992 ते 2011 दरम्यान शिकारी आणि बोडो संघटनांच्या कारवायांमुळे धोकाग्रस्त स्थळांच्या यादीत होते. हंपीचे स्मारक 1999 ते 2006 दरम्यान वाहतूक वाढ व अनियंत्रित बांधकामांमुळे या यादीत होते.भारताचे आंतरराष्ट्रीय आणि तात्पुरते वारसा स्थळेभारताचे एक आंतरराष्ट्रीय वारसा स्थळ Le Corbusier चे वास्तुशास्त्रीय कार्य आहे, जे भारतासह इतर सहा देशांमध्ये विभागलेले आहे. भारताच्या तात्पुरत्या यादीत 62 स्थळे आहेत.भारताने आपल्या ऐतिहासिक, सांस्कृतिक आणि नैसर्गिक वारशाचे संरक्षण करण्यासाठी जागतिक वारसा स्थळांमध्ये सातत्याने योगदान दिले आहे. |
Subscribe Our Channel