मसुदा समिती व भारतीय संविधानाची निर्मिती - भारतीय राज्यव्यवस्था नोट्स
Home / Blog / मसुदा समिती व भारतीय संविधानाची निर्मिती - भारतीय राज्यव्यवस्था नोट्स
भारतीय राज्यघटनेच्या मसुद्याची रचना करणाऱ्या मसुदा समितीची स्थापना 29 ऑगस्ट 1947 रोजी करण्यात आली होती. ही समिती राज्यघटना समितीतील सर्वात सर्वात महत्त्वाची समिती होती. या समितीने अन्य समित्यांकडून आलेल्या अहवालांचा विचार करून आवश्यक सुधारणा केल्या आणि 21 फेब्रुवारी 1948 रोजी घटक सभेच्या अध्यक्षांकडे संविधानाचा मसुदा सादर केला.
या मसुद्याच्या चर्चेसाठी आणि सुधारणा सुचवण्यासाठी भारतीय जनतेला आठ महिने दिले गेले. या प्रक्रियेत मसुदा समिती व तिच्या सदस्यांनी संविधानाच्या निर्मितीत महत्त्वाची भूमिका बजावली.
मसुदा समितीची स्थापना आणि उद्दिष्टे
भारत स्वतंत्र झाल्यानंतर घटक सभेने मसुदा समिती स्थापन केली, ज्याचे अध्यक्ष डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर होते.या समितीचे मुख्य उद्दिष्ट म्हणजे:
- घटनात्मक सल्लागार सर बी. एन. राऊ यांनी तयार केलेल्या प्रारूप मसुद्याचा अभ्यास करणे.
- घटना सभेच्या अन्य समित्यांच्या शिफारशींवर आधारित सुधारणा करून अंतिम मसुदा तयार करणे.
- मसुद्यावर चर्चा करण्यासाठी तो घटना सभेत सादर करणे.
मसुदा समितीतील सदस्य
मसुदा समितीमध्ये सात सदस्य होते, ज्यांनी संविधानाच्या निर्मितीत सक्रिय सहभाग घेतला:- डॉ. बी. आर. आंबेडकर (अध्यक्ष)
- एन. गोपाळस्वामी अय्यंगार
- अल्लाडी कृष्णस्वामी अय्यर
- डॉ. के. एम. मुंशी
- सैयद मोहम्मद सादुल्ला
- एन. माधवराव (त्यांनी बी. एल. मिटर यांची जागा घेतली; मिटर यांनी प्रकृती खराब झाल्यामुळे राजीनामा दिला).
- टी. टी. कृष्णमाचारी (त्यांनी डी. पी. खेतान यांची जागा घेतली; खेतान यांचे 1948 मध्ये निधन झाले).
मसुदा समितीची कार्यपद्धती आणि कामगिरी
मसुदा समितीने अतिशय विचारपूर्वक, संगठित आणि पारदर्शक पद्धतीने कार्य केले.- प्रारंभिक अहवालांचे सादरीकरण: घटक सभेच्या विविध समित्यांनी आपले अहवाल सादर केले.
- सर बी. एन. राऊ यांचा मसुदा: विविध देशांच्या संविधानांचा अभ्यास करून सर बी. एन. राऊ यांनी प्राथमिक मसुदा तयार केला.
- मसुदा समितीने सुधारित मसुदा तयार केला: डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या अध्यक्षतेखाली समितीने मसुद्यावर काम करून, तो अंतिम स्वरूपात आणला.
- घटना सभेत सादरीकरण: मसुद्यावरील विस्तृत चर्चा झाली आणि आवश्यक बदल व सुधारणा करण्यात आल्या.
- संविधानाचा अंतिम मसुदा स्वीकारला गेला.
संविधान तयार करण्यासाठी लागलेला कालावधी
- भारतीय संविधान तयार करण्याची प्रक्रिया 2 वर्षे, 11 महिने आणि 17 दिवस चालली.
- घटना सभेचे काम 11 सत्रांमध्ये पार पडले, ज्यामध्ये 165 दिवस काम करण्यात आले
महत्त्वाच्या चर्चा आणि सुधारणा
- मसुदा समितीने तयार केलेल्या मसुद्यावर घटना सभेने 166 सत्रांपैकी 114 सत्रांमध्ये चर्चा केली.
यामध्ये प्रत्येक मुद्द्याचा सखोल विचार करून सुधारणा सुचवण्यात आल्या. - संविधानातील काही महत्त्वाच्या तरतुदी – जसे की नागरिकत्व, निवडणुका, तात्पुरती संसद व संक्रमणकालीन व्यवस्था – तत्काळ लागू करण्यात आल्या.
निष्कर्ष
- मसुदा समितीने तयार केलेला मसुदा भारतीय संविधानाचा पाया ठरला. 26 नोव्हेंबर 1949 रोजी संविधानाचा मसुदा स्वीकारण्यात आला.
- 26 जानेवारी 1950 रोजी संविधानातील उर्वरित तरतुदी लागू झाल्या, ज्यामुळे भारत एका लोकशाही प्रजासत्ताक देशामध्ये परिवर्तित झाला.
- डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर व त्यांच्या सहकाऱ्यांनी केलेल्या अतुलनीय कामामुळे भारतीय संविधान आजही जगातील सर्वात चांगल्या आणि विस्तृत संविधानांपैकी एक मानले जाते.
Subscribe Our Channel