फरक्का बंधारा: ५० वर्षांचा प्रवास (१९७५-२०२५)
भारतीय राज्यव्यवस्था नोट्स चालू घडामोडी आंतरराष्ट्रीय संबंध (IR) महत्त्वाचे रिपोर्ट्स आणि इंडेक्सेस पर्यावरणशास्र नोटस
Home / Blog / फरक्का बंधारा: ५० वर्षांचा प्रवास (१९७५-२०२५)
| फरक्का बंधारा हा भारताच्या पश्चिम बंगालमधील मुर्शिदाबाद जिल्ह्यात गंगा नदीवर बांधलेला एक महत्त्वपूर्ण बंधारा आहे. तो बांगलादेश सीमेजवळ, सुमारे 18 किलोमीटर वरच्या बाजूस स्थित आहे. या बंधाऱ्याचे मुख्य उद्दिष्ट गंगा नदीचे पाणी हूगळी नदीकडे वळवून गाळ साचण्याची समस्या दूर करणे आणि कोलकाता बंदराच्या नौवहनक्षमतेची देखभाल करणे आहे. |
फरक्का बंधाऱ्याचे बांधकाम 1961 मध्ये सुरू झाले आणि 1975 मध्ये पूर्ण झाले. हा बंधारा 21 एप्रिल 1975 रोजी कार्यान्वित झाला. बंधाऱ्याची लांबी सुमारे 2,240 मीटर असून त्यामध्ये 109 दरवाजे आहेत, प्रत्येकाची रुंदी 18.3 मीटर आहे. यामध्ये एक फीडर कालवाही समाविष्ट आहे, जो गंगा नदीतून हूगळी नदीकडे 40,000 क्युसिक्स (1,135 घनमीटर प्रति सेकंद) पाणी वळवण्याची क्षमता ठेवतो.
फरक्का बंधाऱ्याचे मुख्य उद्दिष्ट गंगा नदीचे पाणी हूगळी नदीकडे वळवून गाळ साचण्याचे प्रमाण कमी करणे आणि कोलकाता बंदराचे नौवहन सुरळीत ठेवणे हे आहे.
फरक्का बंधाऱ्याविषयी माहिती
- स्थान: फरक्का बंधारा गंगा नदीवर पश्चिम बंगालच्या मुर्शिदाबाद जिल्ह्यात बांधला आहे, जो बांगलादेशच्या सीमेपासून सुमारे १८ किमी अंतरावर आहे.
- उद्घाटन: या प्रकल्पाचे बांधकाम १९६१ मध्ये सुरू झाले आणि २१ एप्रिल १९७५ रोजी तो कार्यान्वित झाला.
- उद्देश: फरक्का फीडर कालव्यात ४०,००० क्यूसेक पाणी वळवले जाते, ज्यामुळे भागीरथी-हुगळी नदीतील गाळ दूर होतो आणि कोलकाता बंदराच्या नौकायनक्षमतेची हमी दिली जाते.
- पाणीवाटप करार: भारत आणि बांगलादेश यांनी गंगा नदीच्या पाणीवाटपावर अनेक करार केले आहेत, त्यामध्ये १९७७ चा फरक्का करार आणि १९९६ चा गंगा पाणी करार महत्त्वाचे आहेत.
प्रवाह आणि जलशास्त्र
- कोलकात्याच्या वरच्या भागात हुगळी नदीत मोठ्या प्रमाणात गाळ साचलेला असतो.
- फरक्का फीडर कालवा विशेषतः उन्हाळ्यात या नदीला पाणीपुरवठा करतो.
- हुगळीला पोषण करणाऱ्या प्रमुख नद्या: हल्दी, अजय, दामोदर आणि रूपनारायण या नद्या खालच्या हुगळी नदीला पाणीपुरवठा करतात.
महत्त्वाची शहरे
जियागंज, अझीमगंज, मुर्शिदाबाद, बहरमपूर, कोलकाता आणि हावडा.
हुगळी नदीविषयी महत्त्वाची माहिती
- परिचय: हुगळी नदीला भागीरथी-हुगळी किंवा काठी-गंगा असेही म्हणतात आणि ती पश्चिम बंगालमधील एक प्रमुख नदी आहे.
- लांबी आणि निर्मिती: गंगा नदीचा २६० किमी लांबीचा उपप्रवाह असून मुर्शिदाबाद येथे गंगा दोन भागांमध्ये विभागते—एक शाखा पद्मा नदी (बांगलादेशमध्ये वाहणारी) बनते, तर दुसरी हुगळी नदी तयार करते.
- हुगळीमध्ये विलीन होणाऱ्या नद्या: उत्तरेत अजय, फल्गू, जलंगी आणि चूर्णी, तर दक्षिणेकडून रूपनारायण, मयूराक्षी, दामोदर आणि हल्दी नद्या विलीन होतात.
- महत्त्वाची शहरे: जियागंज, अझीमगंज, मुर्शिदाबाद आणि बहरमपुर.
महत्त्वाचे पूल
- हावडा पूल (कॅन्टिलिव्हर पूल) – हावडा आणि कोलकाता यांना जोडणारा पूल.
- बाली पूल – बाली आणि बारानगर यांना जोडणारा पूल.
Subscribe Our Channel