राष्ट्रीय शून्य गोवर-रुबेला निर्मूलन मोहीम 2025-26
Home / Blog / राष्ट्रीय शून्य गोवर-रुबेला निर्मूलन मोहीम 2025-26
24 एप्रिल 2025 रोजी, जागतिक लसीकरण सप्ताहाच्या (World Immunization Week 24 ते 30 एप्रिल) पहिल्या दिवशी, केंद्रीय आरोग्य मंत्र्यांनी राष्ट्रीय शून्य गोवर-रुबेला निर्मूलन मोहीम 202526 या उपक्रमाची औपचारिक घोषणा केली. हा उपक्रम भारताला 2026 पर्यंत गोवर व रुबेला या दोन विषाणूजन्य आजारांपासून पूर्णपणे मुक्त करण्याच्या दिशेने महत्त्वपूर्ण पाऊल मानला जातो.
मोहिमेचा उद्देश
या मोहिमेचा मुख्य हेतू म्हणजे गोवर (Measles) आणि रुबेला (Rubella) या अत्यंत संसर्गजन्य आजारांविरुद्ध मुलांचे १००% लसीकरण पूर्ण करणे. हे दोन्ही आजार लहान मुलांमध्ये गंभीर गुंतागुंत किंवा मृत्यूसुद्धा घडवू शकतात.
मोफत लसीकरण
राष्ट्रीय निर्मूलन मोहिमेंतर्गत, ९ ते १२ महिने व १६ ते २४ महिने वयोगटातील पात्र मुलांना दोन डोस मोफत दिले जातात. हे दोन्ही डोस गोवर-रुबेला लसीचे आहेत आणि युनिव्हर्सल लसीकरण कार्यक्रम (UIP) अंतर्गत दिले जातात.
भारताची प्रगती
भारताने गोवर व रुबेला प्रकरणांमध्ये लक्षणीय घट साधली आहे:
- २०२४ मध्ये गोवर प्रकरणांमध्ये ७३% घट
- रुबेला प्रकरणांमध्ये १७% घट, २०२३ च्या तुलनेत.
या प्रयत्नांमुळे भारताला "Measles and Rubella Champion Award 2024" हा सन्मान प्रदान करण्यात आला.
सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रम (UIP)
- सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रम (Universal Immunisation Programme) जगातील सर्वात मोठा लसीकरण कार्यक्रम आहे.
- हा कार्यक्रम गोवर, रुबेला, पोलिओ, टिटॅनस, डिफ्थीरिया, हिपॅटायटिस B, रोटाव्हायरस यासह १२ प्रतिबंधात्मक रोगांपासून संरक्षण पुरवतो.
- दरवर्षी लाखो गरोदर माता आणि नवजात बालकांपर्यंत हा कार्यक्रम पोहोचतो, ज्यामुळे ५ वर्षांखालील बालमृत्यू दरात घट झाली आहे.
तंत्रज्ञानाची भूमिका U-WIN प्लॅटफॉर्म
U-WIN डिजिटल प्लॅटफॉर्म हे लसीकरण प्रक्रियेला सुलभ बनवण्यासाठी सुरू करण्यात आले आहे.
यामार्फत:
- लसीकरण नोंदी डिजिटल स्वरूपात ठेवता येतात
- प्रमाणपत्रे निर्माण करता येतात
- वेळापत्रकानुसार अपॉइंटमेंट बुकिंग करता येते
हे तंत्रज्ञान लसीकरण कार्यक्रमाच्या कार्यक्षमतेत लक्षणीय सुधारणा करते.
भविष्यातील उद्दिष्टे
- सरकारचे लक्ष्य आहे १००% लसीकरण कव्हरेज प्राप्त करणे आणि लोकसंख्येमध्ये उच्च रोगप्रतिकारक क्षमतेचा कायम ठेवणे.
- जनतेचा सहभाग, जागरूकता आणि लसीकरणावरील विश्वास वाढवणे हे या यशस्वी मोहिमेचे पुढील टप्पे आहेत.
लसीकरणाची वेळापत्रक (Dosage Schedule)
युनिव्हर्सल इम्युनायझेशन प्रोग्राम (UIP) अंतर्गत MR (Measles-Rubella) लस दोन डोसमध्ये दिली जाते:
- पहिला डोस: ९ ते १२ महिन्यांदरम्यान
- दुसरा डोस: १६ ते २४ महिन्यांदरम्यान
लक्षित क्षेत्रे (Target Areas)
ही मोहीम समावेशक व समान लसीकरण सुनिश्चित करते. पुढील संवेदनशील गटांवर विशेष लक्ष दिले जाते:
- दूरस्थ व दुर्गम भाग
- शहरांमधील झोपडपट्ट्या
- स्थलांतरित लोकसंख्या
- वारंवार साथ येणारे भाग
प्रगती आणि मान्यता
- जानेवारी ते मार्च 2025 या कालावधीत, ३३२ जिल्ह्यांमध्ये गोवरचे शून्य रुग्ण, तर ४८७ जिल्ह्यांमध्ये रुबेलाचे शून्य रुग्ण नोंदवले गेले.
- २०२४ मध्ये, मागील वर्षाच्या तुलनेत, गोवर प्रकरणांमध्ये ७३% घट, आणि रुबेला प्रकरणांमध्ये १७% घट नोंदली गेली.
- Measles and Rubella Partnership कडून भारताला "Measles and Rubella Champion Award 2024" हा बहुमान प्राप्त झाला आहे.
|
गोवर आणि रुबेला चॅम्पियन पुरस्कार २०२४ मध्ये गोवर आणि रुबेला इनिशिएटिव्ह (M&RI) कडून दिला गेला. हा एक जागतिक भागीदारी आहे ज्यात जागतिक आरोग्य संघटना (WHO), युनिसेफ, सेंटर फॉर डिसीज कंट्रोल अँड प्रिव्हेंशन (CDC) आणि युनायटेड नेशन्स फाउंडेशन यांसारख्या संस्थांचा समावेश आहे. या पुरस्काराद्वारे त्या देशांना आणि संस्थांना सन्मानित करण्यात येते जे लसीकरण आणि प्रतिबंधन कार्यक्रमांद्वारे गोवर आणि रुबेला निर्मूलनासाठी महत्त्वपूर्ण प्रयत्न करत आहेत. |
सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रम (Universal Immunisation Programme - UIP)
- 1985 साली सुरू झालेला हा कार्यक्रम संपूर्णपणे भारत सरकारद्वारे निधीपुरवठा केलेला आहे आणि हा जगातील सर्वात मोठा लसीकरण कार्यक्रम आहे.
- हा कार्यक्रम पोलिओ, गोवर, रुबेला, डिफ्थीरिया, टिटॅनस, हिपॅटायटिस B, रोटाव्हायरस यांसारख्या १२ प्रतिबंधात्मक रोगांविरुद्ध लस पुरवतो.
- यामार्फत दरवर्षी लाखो गर्भवती महिला व नवजात बालकांना संरक्षण दिले जाते, ज्यामुळे ५ वर्षांखालील मृत्युदरात लक्षणीय घट झाली आहे.
डिजिटल पाठबळ U-WIN प्लॅटफॉर्म
- माननीय पंतप्रधानांच्या हस्ते सुरू करण्यात आलेल्या U-WIN डिजिटल प्लॅटफॉर्म मार्फत लसीकरण कार्यक्रमास डिजिटल पाठबळ दिले जाते.
- यामध्ये लसीकरणाचे नोंदवही, प्रमाणपत्र निर्मिती, व ऑनलाईन अपॉइंटमेंट बुकिंग सुविधा उपलब्ध आहे.
निष्कर्ष:
राष्ट्रीय शून्य गोवर-रुबेला निर्मूलन मोहीम ही भारतासाठी केवळ आरोग्यविषयकच नव्हे, तर सार्वजनिक आरोग्य व्यवस्थेतील महत्त्वपूर्ण टप्पा आहे. ही मोहीम संपूर्ण देशभर लसीकरणाची सार्वत्रिक आणि समान कव्हरेज मिळवण्यासाठी एक मजबूत पाऊल ठरेल.
Subscribe Our Channel