PBAT (Polybutylene Adipate Terephthalate)
Home / Blog / PBAT (Polybutylene Adipate Terephthalate)
अलीकडेच त्रिपुरामधील कमलपूर नगर पंचायतीने ‘स्वच्छ भारत मिशन-शहरी’ अंतर्गत एक महत्त्वपूर्ण पर्यावरणीय निर्णय घेतला आहे. त्यांनी पारंपरिक प्लास्टिक पिशव्यांना पर्याय म्हणून PBAT (Polybutylene Adipate Terephthalate) या जैवविघटनक्षम (biodegradable) प्लास्टिकपासून बनवलेल्या कंपोस्टेबल पिशव्यांचा वापर सुरू केला आहे. हा निर्णय संपूर्ण देशाच्या दृष्टीने अनुकरणीय ठरत आहे.
PBAT म्हणजे काय?
PBAT हा एक प्रकारचा जैवविघटनक्षम आणि कंपोस्टेबल थर्मोप्लास्टिक पॉलिमर आहे.
तो कृत्रिमरीत्या (synthetic) तयार केला जातो, पण त्याचे वर्तन नैसर्गिक सेंद्रिय पदार्थांप्रमाणेच असते—म्हणजेच हे प्लास्टिक सेंद्रिय घनकचऱ्यासोबत कंपोस्टिंग प्रक्रियेत विघटित होते.
PBAT चे तांत्रिक स्वरूप:
- Polybutylene Adipate Terephthalate हे नाव त्याच्या रासायनिक रचनेवरून आले आहे.
- हे पेट्रोकेमिकल्सपासून तयार केले जाते, पण ते संपूर्णतः जैवविघटनक्षम आहे.
- औद्योगिक कंपोस्टिंगच्या परिस्थितीत, म्हणजे 50°C पेक्षा अधिक तापमान, विशिष्ट आर्द्रता आणि सूक्ष्मजैविक क्रिया असलेल्या ठिकाणी, हे 180 दिवसांत पूर्णपणे विघटते.
PBAT ची वैशिष्ट्ये (Key Features)
- जैवविघटनक्षम (Biodegradable): PBAT पिशव्या माती किंवा पाण्यात राहिल्या तरी त्या CO₂, पाणी आणि जैववस्तूंमध्ये नैसर्गिक रीत्या विघटतात.
- कंपोस्टेबल (Compostable): हे प्लास्टिक मान्यताप्राप्त संस्था जसे की CIPET (India) कडून कंपोस्टेबल प्रमाणित आहे.
- लवचिक आणि मजबूत: पारंपरिक प्लास्टिकप्रमाणेच या पिशव्या मजबूत असून त्यांचा वापर रोजच्या गरजांसाठी सहज करता येतो.
- रासायनिकदृष्ट्या सुरक्षित: PBAT मध्ये विषारी पदार्थ नसल्यामुळे त्या पिशव्या अन्नपदार्थ किंवा संवेदनशील वस्तू पॅक करण्यास योग्य आहेत.
- ताप-शोषक व मुद्रणसुलभ: या पिशव्या उष्णतेने सील करता येतात तसेच त्यावर प्रिंट करता येते, जे व्यवसायिक वापरासाठी उपयुक्त आहे.
पर्यावरणीय लाभ
PBAT प्लास्टिकचा वापर केल्याने पर्यावरणावर सकारात्मक परिणाम होतो:
- पारंपरिक एकदाच वापरल्या जाणाऱ्या प्लास्टिकवर अवलंबन कमी होते.
- माती व जलप्रदूषण टाळले जाते.
- प्लास्टिक कचऱ्याची समस्या नियंत्रित होते.
- स्वच्छ भारत मिशन, SDG (Sustainable Development Goals), आणि परिपत्र अर्थव्यवस्था (Circular Economy) यासारख्या राष्ट्रीय व जागतिक उद्दिष्टांना चालना मिळते.
वापराची क्षेत्रे
PBAT पासून बनलेल्या पिशव्या व फिल्म्सचा वापर खालीलप्रमाणे केला जातो:
- दैनंदिन खरेदीसाठी कॅरी बॅग्स: ग्राहक वापरासाठी एक शाश्वत पर्याय.
- शेतीसाठी मल्च फिल्म्स: मातीतील ओलावा टिकवणे, तण आटोक्यात ठेवणे आणि शेतीत कमी प्रदूषण होणे.
- अन्न व किराणा पॅकिंग: सुरक्षित, टिकाऊ आणि पर्यावरणदृष्ट्या योग्य पर्याय.
- कचरा व्यवस्थापनात वापर: जैववैद्यकीय आणि सेंद्रिय कचऱ्यासाठी वापरल्यास सुरक्षित विघटन सुनिश्चित करता येते.
मर्यादा
- औद्योगिक कंपोस्टिंगची गरज: PBAT योग्य पद्धतीने विघटन करण्यासाठी औद्योगिक कंपोस्टिंग युनिट्स आवश्यक आहेत. उघड्यावर टाकल्यास ते पटकन विघटन होत नाही.
- तुलनेत किंमतीत थोडी जास्ती: सध्या हे प्लास्टिक सुमारे ₹145 प्रति किलो (घाऊक दराने) मिळते, जे पारंपरिक प्लास्टिकपेक्षा थोडे महाग आहे.
निष्कर्ष
PBAT प्लास्टिकचा वापर हा एक वास्तविक शाश्वत पर्याय आहे जो पर्यावरण व सार्वजनिक आरोग्याच्या दृष्टीने उपयुक्त आहे. कमलपूर नगर पंचायतीने या तत्त्वाचा अंगीकार करून देशभरातील इतर शहरी संस्थांसाठी प्रेरणादायक उदाहरण मांडले आहे. सरकारी धोरणांच्या यशस्वी अंमलबजावणीसाठी अशा पुढाकारांची गरज आहे – जे पर्यावरणीय संवेदनशीलता व भविष्यासाठी जबाबदारीचा परिचय देतात.
Subscribe Our Channel