महाराष्ट्रातील फणसाड वन्यजीव अभयारण्यात पहिला मधसंचय

19/03/2025
347

फणसाड वन्यजीव अभयारण्यात पहिल्यांदाच मधसंचय करण्यात आला असून, हा उपक्रम ग्रीन वर्क्स ट्रस्ट आणि एसबीआय फाउंडेशन यांच्या सहकार्याने राबविण्यात आला आहे. या उपक्रमाचा मुख्य उद्देश स्थानिक आदिवासी समुदायाचे सशक्तीकरण करणे आणि त्यांना शाश्वत मधमाशी पालनाच्या कौशल्यांमध्ये प्रशिक्षित करणे हा आहे.

संवर्धन तज्ज्ञ आणि आदिवासींसाठी मोठे यश

पर्यावरण संवर्धन क्षेत्रातील तज्ज्ञ, निसर्ग अभ्यासक आणि स्थानिक आदिवासी समुदायांसाठी हा उपक्रम मोठे यश आणि प्रेरणादायक ठरला आहे. महाराष्ट्राच्या रायगड जिल्ह्यातील निसर्गरम्य किनारपट्टी भागात हा मधसंचय यशस्वीपणे पार पडला.

या प्रकल्पांतर्गत ३० आदिवासी कुटुंबांना मधमाशी पालनाचे शाश्वत तंत्रज्ञान आणि ज्ञान पुरविण्यात आले आहे. 'सस्टेनेबल फणसाड' या प्रकल्पातून स्थानिक समुदायांना नैसर्गिक संसाधनांच्या संरक्षणात सक्रिय भूमिका निभावण्याची संधी मिळाली आहे.

'मधुकोश' आदिवासींसाठी आर्थिक सक्षमतेचा स्रोत

या प्रकल्पांतर्गत 'मधुकोश' नावाचा मधमाशी पालन उपक्रम सुरू करण्यात आला आहे. या माध्यमातून आदिवासी समुदायासाठी शाश्वत उत्पन्नाचा स्रोत निर्माण करण्यात येत आहे.

या उपक्रमामुळे स्थानिक समुदायांचे जंगलावर असलेले अवलंबन कमी होऊन पर्यावरणास हानी पोहोचवणाऱ्या कृतींना आळा बसेल. तसेच, मधमाश्यांच्या उपस्थितीमुळे परागीभवन (pollination) अधिक प्रभावी होईल, जे जैवविविधतेसाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे.

फणसाड वन्यजीव अभयारण्याविषयी माहिती

१. भौगोलिक स्थान आणि इतिहास

फणसाड वन्यजीव अभयारण्य महाराष्ट्राच्या रायगड जिल्ह्यातील मुरुड भागात स्थित आहे.
हे अभयारण्य पश्चिम घाटाच्या किनारी जंगल परिसंस्थेचे संवर्धन करण्यासाठी स्थापन करण्यात आले आहे.
एकूण १७,२५० एकर क्षेत्रात जंगल, गवताळ प्रदेश आणि पाणथळ जागा यांचा समावेश आहे.
पूर्वी हा भाग मुरुड-जंजिराच्या संस्थानिकांच्या शिकारीसाठी राखीव होता.

२. वनस्पती (फ्लोरा)

अभयारण्यात आंबा, जांभूळ, सागवान, हिरडा, किन्जळ, ऐन आणि विविध प्रकारचे फायकस (Ficus) वृक्ष आढळतात.
'माळ' म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या गवताळ भागांत उघडी कुरणं आढळतात, जी वन्यजीवांसाठी महत्त्वाची आहेत.

३. प्राणी आणि पक्षी (फौना)

अभयारण्यात आढळणारे महत्त्वाचे प्राणी –

४. संकटग्रस्त प्रजाती

अभयारण्यात नामशेष होण्याच्या मार्गावर असलेला व्हाइट-रंप्ड गिधाड (Gyps bengalensis) आढळतो. या गिधाडाची प्रजाती जागतिक स्तरावर संकटात असून, त्यांचे संवर्धन करणे आवश्यक आहे.

फणसाड अभयारण्य – जैवविविधतेसाठी महत्त्वाचे केंद्र

हा प्रकल्प जैवविविधता संरक्षणाच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाचा टप्पा आहे. स्थानिक आदिवासी समुदायांना सशक्त बनवून पर्यावरण-स्नेही उपजीविकेचे साधन निर्माण करणे हे याचे वैशिष्ट्य आहे.

या प्रकल्पामुळे मधमाश्या आणि त्यांच्याशी संबंधित परिसंस्था अधिक मजबूत होणार असून, दीर्घकालीन दृष्टीकोनातून पर्यावरण संवर्धनाला चालना मिळणार आहे.