राज्यघटनेच्या प्रास्तावानेचे महत्त्व (Significance of the Preamble)

राज्यघटनेच्या प्रास्तावानेचे महत्त्व (Significance of the Preamble) - भारतीय राज्यव्यवस्था नोट्स

22/03/2025
564

प्रास्तावना हा भारतीय संविधानाचा आत्मा आणि कणा आहे. संविधान वाचताना प्रास्ताविक वाचल्याशिवाय त्याचा अर्थ समजणे कठीण आहे. प्रास्ताविक संविधानाचा उद्देश, त्यामागील तत्त्वज्ञान आणि निर्मितीची कारणे स्पष्ट करते. या लेखात भारतीय संविधानाच्या प्रास्ताविकाचे महत्त्व, त्यातील मूलभूत तत्त्वे, आणि प्रासंगिक सर्वोच्च न्यायालयाच्या निकालांचा विस्तृत आढावा घेतला आहे.

सर्वोच्च न्यायालयाचे निकाल आणि प्रस्तावना

प्रास्ताविकाचे महत्त्व आणि त्याचे अस्तित्व समजून घेणं मनोरंजक आहे की, जरी संविधानाची सुरूवात प्रास्ताविकाने झाली आहे, तरी ते पहिले अस्तित्वात आलेले नव्हते. हे संविधानाच्या मसुद्याचे अंतिम घटक होते जे संविधानाच्या पहिल्या वाचनाच्या शेवटी संविधान सभेने स्वीकारले आणि नंतर संविधानाच्या सुरुवातीला ठेवले. प्रास्ताविक स्वीकारण्याचा प्रस्ताव १७ ऑक्टोबर १९४९ रोजी मांडला गेला. प्रास्ताविकात अनेक सुधारणा सुचविण्यात आल्या होत्या, परंतु त्या सर्व नाकारण्यात आल्या. अखेरीस, अध्यक्षांनी प्रस्ताव मांडला - "की प्रास्ताविक संविधानाचा एक भाग म्हणून उभे राहील." हा प्रस्ताव २ नोव्हेंबर १९४६ रोजी स्वीकारला गेला आणि प्रास्ताविक संविधानात समाविष्ट करण्यात आले.
संविधान सभेचे एक सदस्य (पं. ठाकुर दास भार्गव) त्यांच्या भाषणात काव्यात्मक उंचीवर गेले होते, जेव्हा त्यांनी म्हटलं, "प्रास्ताविक हे संविधानाचे सर्वात मौल्यवान भाग आहे. ते संविधानाचे आत्मा आहे. ते संविधानाचा कुंजी आहे. ते संविधानात मण्याप्रमाणे आहे."