SIPRI अहवाल (2020-2024)
Home / Blog / SIPRI अहवाल (2020-2024)
स्टॉकहोम इंटरनॅशनल पीस रिसर्च इन्स्टिट्यूट (SIPRI) ने 2020-2024 या कालावधीतील जागतिक शस्त्रास्त्र हस्तांतरणावरील अहवाल प्रकाशित केला आहे, ज्यामध्ये विविध देशांमधील शस्त्रास्त्र आयात व निर्यात यामधील महत्त्वपूर्ण बदल अधोरेखित करण्यात आले आहेत.
SIPRI अहवालातील प्रमुख निष्कर्ष
युक्रेन: जगातील सर्वात मोठा शस्त्रास्त्र आयातदार
- 2020-2024 या कालावधीत युक्रेन हा जगातील सर्वात मोठा शस्त्रास्त्र आयातदार बनला आहे.
- युक्रेनची शस्त्रास्त्र आयात 2015-2019 च्या तुलनेतसुमारे 100 पट वाढलीआहे.
- युक्रेनच्या शस्त्रास्त्र आयातीतील सर्वात मोठे योगदानअमेरिकेचे (45%)होते, त्यानंतरजर्मनी (12%) आणि पोलंड (11%)होते.
- 2020-2024 मध्ये, युक्रेनने एकूण जागतिक शस्त्रास्त्र आयातीत 8.8% वाटा उचलला.
- ही वाढ मुख्यतः रशियाविरुद्ध सुरू असलेल्या युद्धामुळे झाली आहे, ज्या अंतर्गत युक्रेनने मोठ्या प्रमाणावर सैन्य उपकरणे आणि शस्त्रे खरेदी केली.
भारत: जगातील दुसऱ्या क्रमांकाचा शस्त्रास्त्र आयातदार
- 2020-2024 मध्ये भारत हा जगातील दुसऱ्या क्रमांकाचा सर्वात मोठा शस्त्रास्त्र आयातदार राहिला.
- मात्र, मागील पाच वर्षांच्या तुलनेत (2015-2019), भारताच्या शस्त्रास्त्र आयातीत9.3% घटझाली आहे.
- तरीही, भारत हा रशिया आणि फ्रान्सच्या शस्त्रास्त्र निर्यातीसाठी सर्वात मोठा गंतव्य देश राहिला.
रशियाचा वाटा आणि भारताची संरक्षण भागीदारी:
- 2020-2024 मध्येभारताच्या शस्त्रास्त्र आयातीत रशियाचा वाटा 36%होता.
- मात्र, यापूर्वीच्या कालावधीच्या तुलनेत रशियाकडून होणारी शस्त्र आयात कमी झाली आहे.
- 2015-2019 मध्ये रशियाचा वाटा 55% होता.
- 2010-2014 मध्ये हा वाटा 72% इतका होता.
- हे दर्शवते की भारत संरक्षण क्षेत्रात विविधता आणण्याचा प्रयत्न करत आहे आणि इतर देशांशी संरक्षण भागीदारी वाढवत आहे.
भारताचे प्रमुख संरक्षण करार:
- भारतानेफ्रान्ससोबत मोठे संरक्षण करारकेले आहेत, जसे की:
- 36 राफेल फायटर जेट्स
- 6 स्कॉर्पीन-श्रेणीच्या पाणबुड्या
- लवकरच भारत26 राफेल-M फायटर जेट्स आणि 3 अतिरिक्त स्कॉर्पीन पाणबुड्याखरेदी करण्याची शक्यता आहे.
पाकिस्तान: शस्त्रास्त्र आयातीत मोठी वाढ
- पाकिस्तानच्या शस्त्रास्त्र आयातीत 2015-2019 आणि 2020-2024 या कालावधीत 61% वाढ झाली आहे.
- चीन हा पाकिस्तानचा सर्वात मोठा शस्त्र पुरवठादार असून81% शस्त्रास्त्र आयात चीनकडूनच झाली आहे.
- मागील कालावधीत (2015-2019) चीनकडून होणारी शस्त्र आयात74%होती, म्हणजेच चीन-पाकिस्तान संरक्षण भागीदारी आणखी वाढली आहे.
चीन: शस्त्रास्त्र आयातदारांमधून बाहेर
- 1990-1994 नंतर प्रथमच, चीन टॉप-10 शस्त्रास्त्र आयातदारांमधून बाहेर पडला आहे.
- याचा अर्थ असा की चीन आता स्वयंपूर्ण होत असून, स्वतःच्या शस्त्र उत्पादनावर भर देत आहे आणि इतर देशांना शस्त्र पुरवठा करणारा देश बनला आहे.
फ्रान्स: जगातील दुसऱ्या क्रमांकाचा सर्वात मोठा शस्त्र निर्यातदार
- 2020-2024 मध्येफ्रान्स हा जगातील दुसऱ्या क्रमांकाचा सर्वात मोठा शस्त्र निर्यातदार बनला.
- भारत (28%) आणि कतार (9.7%) हे फ्रान्सच्या शस्त्र निर्यातीतील सर्वात मोठे खरेदीदार होते.
युरोप: शस्त्रास्त्र आयातीत मोठी वाढ
- युरोपियन देशांनी 2020-2024 मध्ये शस्त्रास्त्र आयात 155% ने वाढवली.
- याचे मुख्य कारण म्हणजेरशियाकडून वाढलेला धोका, ज्यामुळे युरोपीय देशांनी संरक्षणसज्जता वाढवली.
SIPRI: जागतिक संरक्षण अभ्यासातील महत्त्वाची संस्था
- SIPRI (स्टॉकहोम इंटरनॅशनल पीस रिसर्च इन्स्टिट्यूट) ही एक स्वतंत्र आंतरराष्ट्रीय संशोधन संस्था आहे.
- 1966 मध्ये स्टॉकहोम, स्वीडन येथे स्थापना झाली.
महत्त्वपूर्ण भूमिका:
- जागतिक शस्त्रास्त्र व्यापार आणि सुरक्षा धोरणांवर संशोधन करते.
- लष्करी खर्च आणि त्याचे परिणाम यांचे विश्लेषण करते.
- संरक्षण धोरणांबाबत सरकारांना माहिती-आधारित सल्ला देते.
- जागतिक शस्त्रास्त्र व्यापाराच्या ट्रेंडचे दस्तऐवजीकरण करून अहवाल प्रसिद्ध करते.
निष्कर्ष
SIPRI च्या ताज्या अहवालानुसार, जागतिक शस्त्रास्त्र व्यापारात मोठे बदल झाले आहेत. युक्रेनने सर्वात मोठा शस्त्र आयातदार बनून संरक्षण क्षेत्रातील जगाचे लक्ष वेधून घेतले आहे. भारताची शस्त्र आयात थोडी कमी झाली असली तरी तो अजूनही महत्त्वाचा आयातदार आहे. पाकिस्तान आणि चीनमध्ये संरक्षण भागीदारी वाढली आहे, तर फ्रान्स मोठा निर्यातदार बनला आहे. युरोपमध्ये रशियाच्या धोक्यामुळे शस्त्रास्त्र आयात मोठ्या प्रमाणावर वाढली आहे.
हा अहवाल जागतिक सामरिक बदलांचे प्रतिबिंब असून, भविष्यातील संरक्षण धोरणांसाठी महत्त्वाचा आहे.
Subscribe Our Channel