सार्वभौमत्व(Sovereignty): संकल्पना, स्वरूप आणि भारतीय संविधानातील महत्त्व

सार्वभौमत्व(Sovereignty): संकल्पना, स्वरूप आणि भारतीय संविधानातील महत्त्व - भारतीय राज्यव्यवस्था नोट्स

25/01/2025
620

"सार्वभौमत्व" हा शब्द लॅटिन भाषेतील "Superanus" या शब्दावरून आला आहे, ज्याचा अर्थ "सर्वोच्च" असा होतो. सार्वभौमत्वाचा मुख्य अर्थ म्हणजे राज्याचा सर्वोच्च आणि अखंड अधिकार. या अधिकाराने राज्याला सर्व प्रकारच्या अंतर्गत आणि बाह्य नियंत्रणांपासून स्वतंत्र बनवले आहे. सार्वभौमत्वाची व्याख्या विविध राजकीय तत्त्वज्ञांनी दिली आहे, ज्यामुळे त्याचा अर्थ अधिक सुस्पष्ट होतो. या लेखात सार्वभौमत्वाच्या संकल्पनेचा अर्थ, स्वरूप, मर्यादा, आणि भारतीय संदर्भातील महत्त्व यांचे सविस्तर विवेचन केले आहे.

भारतातील सार्वभौमत्व:
भारतीय राज्यघटनेच्या प्रस्तावनेनुसार, भारत एक "सार्वभौम" राष्ट्र आहे. याचा अर्थ असा की:

सार्वभौमत्वावरील मर्यादा
सार्वभौमत्व अनियंत्रित असल्याचे सांगितले जाते, परंतु त्याच्या अंमलबजावणीवर अनेक मर्यादा लागू होतात.

सार्वभौमत्वाच्या संदर्भातील अलीकडील उदाहरण

निष्कर्ष
सार्वभौमत्व म्हणजे राज्याचा सर्वोच्च आणि अखंड अधिकार, जो कोणत्याही बाह्य किंवा अंतर्गत शक्तींनी मर्यादित केला जाऊ शकत नाही. राज्यशक्तीचा हा सर्वोच्च स्तर लोकशाही, राजेशाही किंवा इतर कोणत्याही राजकीय व्यवस्थेमध्ये वेगवेगळ्या प्रकारे व्यक्त होतो. ऐतिहासिक काळात सार्वभौमत्वाची संकल्पना राजा किंवा राज्याच्या सर्वोच्च सत्तेमध्ये व्यक्त झाली, तर आधुनिक काळात ती नागरिकांच्या प्रतिनिधींच्या माध्यमातून व्यक्त होते. सार्वभौमत्वाचा हा बदल राजकीय तत्त्वज्ञानाच्या विकासाचा आणि राज्याच्या स्वरूपातील बदलांचा परिचायक आहे.