लोमश उडणारी खार

09/04/2025
241

हिमाचल प्रदेशच्या लाहौल-स्पीती जिल्ह्यातील मियार व्हॅलीमध्ये हिमाचल प्रदेश वन विभागाच्या वन्यजीव विभागाने लोमश उडणाऱ्या खारीचा पहिल्यांदाच फोटो टिपला आहे. आशियातील सर्वात दुर्मिळ आणि अत्यल्प माहिती असलेल्या सस्तन प्राण्यांपैकी एक असलेल्या या प्रजातीचा हा फोटो वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून अत्यंत महत्त्वाचा मानला जातो.

लोमश उडणारी खार

लोमश उडणारी खार ही एक मोठा आकाराची आणि रात्री सक्रिय असणारी उडणारी सस्तन प्रजाती आहे. तिचे वैज्ञानिक नाव यूपेटॉरस असून ती Sciuridae या खारांच्या कुटुंबातील आहे. ही जगातील सर्वात मोठी आणि जड उडणारी सस्तन प्रजाती मानली जाते

मूळ अधिवास आणि वितरण

ही प्रजाती मुख्यतः उत्तर पाकिस्तानातील डाएमर आणि गिलगिट जिल्ह्यांमध्ये आढळते

ही हिमालयाच्या उत्तर-पश्चिम भागातील स्थानिक (एन्डेमिक) प्रजाती आहे

भारताच्या सिक्कीमसह उत्तरेकडील भागांमध्येही याच्या अस्तित्वाच्या शक्यता आहेत

हिमाचल प्रदेशातील सध्याचा शोध या प्रजातीच्या अधिक व्यापक वितरणाची शक्यता दर्शवतो

शारीरिक वैशिष्ट्ये

शरीराच्या दोन्ही बाजूंना लवचिक झिल्ली असते जी पुढच्या आणि मागच्या पायांना जोडते

शरीरावर सरळ आणि रेशमी प्रकारचे घनदाट लोम असते

वरचा रंग निळसर-करडा असतो तर पोटाचा भाग फिकट करडा असतो

ही खार रात्री सक्रिय असते आणि दिवसा विश्रांती घेत असते

याचे आकारमान मोठे असून त्यामुळे इतर उडणाऱ्या सस्तन प्राण्यांपेक्षा वेगळा ओळखता येतो

संवर्धन स्थिती

आययुसीएनच्या रेड लिस्टमध्ये ही प्रजाती धोकादायक (Endangered) श्रेणीत आहे

अधिवासाचा ऱ्हास आणि विखंडन(Habitat Fragmentation): लोमश उडणाऱ्या खारीसारख्या दुर्मिळ प्रजातींसाठी हिमालयातील निर्जन, दाट जंगलांचा अधिवास अत्यावश्यक असतो. मात्र अलीकडच्या काळात विकास प्रकल्प, रस्ते बांधकाम, वनीकरणाची तोड आणि हवामान बदल यामुळे त्यांच्या अधिवासाचे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान झाले आहे. त्यामुळे खारीचे नैसर्गिक अधिवास आता तुकड्यांमध्ये विभागले गेले असून, ती सुरक्षितपणे हालचाल करू शकत नाही.

लोकसंख्येची मर्यादित संख्या: या प्रजातीची संख्या अत्यंत कमी आहे आणि ती विशिष्ट पर्वतीय भागातच आढळते. त्यामुळे त्यांची प्रजाती टिकून राहण्यासाठी आवश्यक असलेली आनुवंशिक विविधता कमी होते, आणि त्यांच्या संवर्धनासाठी धोका निर्माण होतो.

प्रजातीविषयी फारशी माहिती उपलब्ध नाही: ही खार अत्यंत लपून राहणारी, रात्री सक्रिय आणि दुर्मिळ असल्याने वैज्ञानिक समुदायासही तिच्याविषयी फारसे ज्ञान नाही. त्यामुळे तिच्या वर्तन, प्रजनन, अन्नसाखळीतील स्थान याविषयी अभ्यास अपूर्ण आहे. हे अज्ञान संरक्षण उपाययोजना आखण्यात अडथळा ठरते.

मानवी हस्तक्षेपामुळे होणारे पर्यावरणीय धोके: मानवाच्या उपस्थितीमुळे जंगलात प्रदूषण, आवाज, प्रकाशझोत, पर्यटन आणि शिकारीसारखे घटक वाढले आहेत. यामुळे लोमश उडणाऱ्या खारीच्या अधिवासात अस्थिरता निर्माण झाली असून तिच्या नैसर्गिक जीवनचक्रावर परिणाम होतो.