सेनेगलमधून फ्रेंच लष्कराची माघार: एक भू-राजकीय बदल

सेनेगलमधून फ्रेंच लष्कराची माघार: एक भू-राजकीय बदल

• 21/07/2025
• 655

२०२५ मध्ये फ्रान्सने सेनेगल सरकारकडे आपल्या अखेरच्या दोन लष्करी तळांचा अधिकृतपणे हस्तांतर केले असून, परिणामी आता फ्रान्सचा पश्चिम आणि मध्य आफ्रिकेतील कोणत्याही देशात कायमस्वरूपी लष्करी तळ उरलेला नाही.

ही घटना केवळ फ्रान्स आणि सेनेगलपुरती मर्यादित नाही, तर आफ्रिकेतील फ्रेंच उपनिवेशी भूतपूर्व राष्ट्रांमध्ये वाढत्या प्रमाणात दिसून येणाऱ्या वसाहतवादविरोधी लाटेचे आणि राष्ट्रीय सार्वभौमत्वावरील जागृतीचे प्रतीक आहे.

हे हस्तांतरण अशा वेळी झाले आहे जेव्हा साहेल क्षेत्र विशेषतः माली, बर्किना फासो आणि नायजर येथे जिहादी हिंसाचार वाढत असून, हा धोका आता पश्चिम आफ्रिकेतील गिनी आखातातील राष्ट्रांपर्यंत पसरू लागला आहे.

या पार्श्वभूमीवर, आफ्रिकन देशांमध्ये फ्रेंच लष्करी हस्तक्षेपाबद्दल वाढती नाराजी व्यक्त होत असून, अनेक देशांनी अलीकडच्या काळात फ्रेंच लष्कराच्या तळांवर आक्षेप घेतला आहे.

या घटनाक्रमामुळे साहेलमधील सुरक्षाव्यवस्था, फ्रान्सच्या आफ्रिकन धोरणात होणारे बदल, तसेच आफ्रिकन देशांच्या वाढत्या स्वायत्तताभिमानाला नवे परिमाण मिळाले आहे.

सेनेगलबद्दल माहिती

भौगोलिक स्थान: सेनेगल हा देश आफ्रिकेच्या अटलांटिक महासागराच्या पश्चिम टोकावर वसलेला आहे. त्याचे स्थान भौगोलिकदृष्ट्या अतिशय महत्त्वाचे असून तो आफ्रिका, युरोप आणि अमेरिका या तीन खंडांच्या संगमावर आहे. त्यामुळे तो महत्त्वाच्या सागरी आणि हवाई मार्गांवरील एक प्रमुख केंद्र आहे.

सीमावर्ती देश:

• उत्तर: मॉरिटानिया
• पूर्व: माली
• दक्षिण: गिनी आणि गिनी-बिसाऊ
• पश्चिम: सुमारे 550 किमी लांबीचा अटलांटिक महासागराचा किनारा

राजधानी:
डकार ही राजधानी शहर असून, ते सेनेगलच्या पश्चिमेकडील टोकावर वसलेले एक द्वीपकल्पीय शहर आहे.

भूप्रदेश आणि नद्याव्यवस्था

सेनेगलचा बहुतांश भूभाग सपाट आणि वाळवंटी स्वरूपाचा आहे. समुद्रसपाटीपासून उंची बहुतांशी भागात 130 मीटरपेक्षा कमी आहे, फक्त दक्षिण-पूर्व भागात थोडी उंची आहे.

प्रमुख नद्या (पश्चिमवाहिनी):

• सेनेगल नदी 1700 किमी, उत्तर भागातून वाहते
• गॅम्बिया नदी 750 किमी
• कासामांस नदी 300 किमी, दक्षिण भागातून वाहते

हवामान व वनस्पती

हवामान:
सेनेगलमध्ये कोरडे उष्णकटिबंधीय हवामान असून दोन स्पष्ट ऋतू असतात

• कोरडा हंगाम: नोव्हेंबर ते जून
• पावसाळा: जुलै ते ऑक्टोबर

वनस्पती प्रकार:

• दक्षिण भाग: घनदाट अरण्य
• मध्य भाग: सवाना (उष्णकटिबंधीय गवताळ जमीन)
• उत्तर भाग: स्टेप्पे (कोरडे गवताळ प्रदेश)

फ्रेंच लष्कराची माघार का?

1. सामरिक रणनीतीतील बदल आणि साहेलमधील स्थिती

• साहेल प्रदेशातील (माली, बर्किना फासो, नायजर) वाढती जिहादी हिंसा ही फ्रान्सच्या लष्करी धोरणावर परिणाम करणारी एक महत्त्वाची बाब ठरली आहे.
• या देशांमध्ये अलीकडच्या काळात घडलेल्या लष्करी उठावांमुळे फ्रेंच लष्कराच्या भूमिकेवर प्रश्नचिन्ह निर्माण झाले.
• लोकांमध्ये फ्रान्सविरोधी भावना तीव्र झाल्याने अनेक ठिकाणी रशियाशी (खासकरून वॅगनर ग्रुपसारख्या भाडोत्री लष्कराशी) सहकार्य वाढले.
• यामुळे साहेलमधील फ्रान्सची सामरिक उपस्थिती अधिक अस्थिर आणि अप्रभावी ठरू लागली.

2. राजकीय नेतृत्वात बदल आणि राष्ट्रीय धोरण

• 2024 मध्ये सेनेगलमध्ये बसीरू दियोमाय फाये हे राष्ट्राध्यक्ष म्हणून सत्तेवर आले.
• ते सार्वभौमत्व आणि स्वतंत्र परराष्ट्र धोरण यांचा कट्टर समर्थक आहेत.
• त्यांनी 2025 च्या अखेरीपर्यंत सेनेगलमधून सर्व परकीय लष्करी तळ हटवण्याची घोषणा केली होती.
• फाये यांनी स्पष्टपणे सांगितले की, "सेनेगल हे एक स्वतंत्र राष्ट्र आहे. अशा राष्ट्रात कोणत्याही परकीय लष्कराची कायमस्वरूपी उपस्थिती ही त्याच्या सार्वभौमत्वाशी विसंगत आहे."

3. पूर्व वसाहतींचा वाढता दबाव आणि जागरूकता

• आफ्रिकेतील अनेक माजी फ्रेंच वसाहतींमध्ये (जसे की कोट द'आव्हर, चाड, मध्य आफ्रिकी प्रजासत्ताक) फ्रान्सच्या लष्करी उपस्थितीविरोधात तीव्र जनभावना निर्माण झाली आहे.
• स्थानिक लोक आणि राजकीय नेतृत्व यांना वाटते की, वसाहतवादी काळ संपल्यानंतरही फ्रेंच लष्करी तळ ही वर्चस्वाची आठवण आहेत.
• या पार्श्वभूमीवर, आफ्रिकन देश अधिक आत्मनिर्भरतेकडे वाटचाल करत असून, त्यांच्या संरक्षण आणि परराष्ट्र धोरणांत अधिक स्वायत्तता आणि स्थानिक सहभागाचा आग्रह धरत आहेत.

परिणाम

1. सेनेगलच्या राष्ट्रीय सार्वभौमत्वाचा बळकटीकरण

• फ्रेंच लष्कराच्या माघारीनंतर सेनेगलची राष्ट्रीय सुरक्षा, संरक्षण आणि परराष्ट्र धोरणात स्वायत्तता अधिक वाढेल.
• ही कृती साम्राज्यवादविरोधी भूमिकेला चालना देईल, विशेषतः तरुण पिढीमध्ये राष्ट्रवादाची भावना बळावेल.

2. पश्चिम आफ्रिकेतील सामरिक संतुलनात बदल

• फ्रेंच लष्कर साहेल प्रदेशात दहशतवादविरोधी मोहिमांमध्ये सक्रिय भूमिका बजावत होते. त्याच्या अनुपस्थितीमुळे सुरक्षा पोकळी निर्माण होऊ शकते.
• ही पोकळी स्थानिक लष्करांनी किंवा रशिया (वॅगनर ग्रुप) सारख्या शक्तींनी भरून काढण्याची शक्यता आहे.

3. फ्रान्स-अफ्रिका संबंधांमध्ये तणाव

• फ्रान्ससाठी हा केवळ सामरिक नाही, तर राजकीय आणि सांस्कृतिक आघात आहे. सेनेगल हे फ्रान्सचे पारंपरिक भागीदार राष्ट्र होते.
• यामुळे फ्रान्सच्या "Françafrique" धोरणाला मोठा धक्का बसला आहे आणि इतर आफ्रिकन राष्ट्रेही याच पावलावर पाऊल ठेवू शकतात.

4. अफ्रिकन संघटनांसाठी संदेश

• ही माघार इतर आफ्रिकन देशांसाठी प्रेरणादायी ठरू शकते. "आम्ही आमच्या देशाचे रक्षण स्वतः करू शकतो" हा संदेश प्रसारित होईल.
• आफ्रिकन युनियनसारख्या संघटनांना प्रादेशिक सुरक्षा यंत्रणा विकसित करण्यासाठी नवी दिशा मिळेल.

5. दहशतवाद आणि सुरक्षेवरील परिणाम

• साहेल प्रदेशात अल-कायदा आणि इस्लामिक स्टेटशी संबंधित अतिरेकी गट सक्रिय आहेत. फ्रेंच लष्कराची अनुपस्थिती ही त्यांना बळ मिळवण्याची संधी ठरू शकते.
• त्यामुळे सेनेगल व इतर खाडीतील देशांची सुरक्षा अधिक धोक्यात येऊ शकते, जर त्यांनी त्वरित पर्यायी सुरक्षा व्यवस्था उभारली नाही.

निष्कर्ष

सेनेगलमधून फ्रेंच लष्कराची माघार ही एका बाजूला सेनेगलच्या सार्वभौमतेचा आणि स्थैर्याचा एक सन्मान आहे, तर दुसरीकडे साहेल प्रदेशातील वाढत्या असुरक्षिततेचे स्पष्ट लक्षणदेखील आहे. भविष्यात ही जागतिक शक्तींच्या आफ्रिकेतील भूमिकांवर परिणाम करणारी घटना ठरू शकते.