Home / Blog / तेल सांडण्यावरील (Oil Spill) प्रमुख तंत्रज्ञान व उपाययोजना
केरळमधील अलप्पुझा जिल्ह्यातील थोट्टप्पल्ली किनाऱ्याजवळ MSC ELSA 3 हे मालवाहू जहाज बुडाल्यामुळे राज्य सरकारने सुरक्षा व स्वच्छता मोहीम राबवली आहे.
तेल सांडणे म्हणजे मानवी क्रियांमुळे द्रव स्वरूपातील पेट्रोलियम हायड्रोकार्बनचा पर्यावरणात, विशेषतः सागरी परिसंस्थेत झालेला विसर्ग होय. हे प्रदूषणाचे एक गंभीर रूप मानले जाते.
तेल पाण्यात सांडल्यावर ते लगेच पसरते. त्याचा घनत्व कमी असल्याने ते पाण्याच्या पृष्ठभागावर थर बनवते. त्यामुळे सूर्यप्रकाश अडतो आणि समुद्री वनस्पती व फायटो प्लँक्टन यामध्ये प्रकाश संश्लेषण प्रक्रिया खंडित होते. हे जीव समुद्रातील प्राणवायू निर्मितीसाठी अत्यावश्यक असतात.
MARPOL म्हणजे "Marine Pollution" यासाठीचा आंतरराष्ट्रीय करार. १९७० च्या दशकात अनेक मोठ्या तेल सांड घटनांमुळे जागतिक पातळीवर चिंता निर्माण झाली. उदाहरणार्थ, १९७८ मध्ये Amoco Cadiz हे फ्रेंच किनाऱ्याजवळ बुडाल्याने लाखो टन तेल समुद्रात पसरले. अशा आपत्तीजनक घटनांमुळे MARPOL कराराची स्थापना १९७८ मध्ये करण्यात आली.
भारत MARPOL चा सदस्य असून, याचे खालील सहा परिशिष्टांद्वारे विविध प्रकारच्या प्रदूषणांवर नियंत्रण ठेवले जाते:
हा करार समुद्री तेल सांड आपत्तींवर वेळीच प्रतिसाद देण्यासाठी आणि आंतरराष्ट्रीय सहकार्य वाढवण्यासाठी तयार करण्यात आला. उदाहरणार्थ, जर एखाद्या देशाच्या सीमेलगत दुसऱ्या देशाचे जहाज बुडाले आणि तेल सांडले, तर दोन्ही देशांनी एकत्र काम करावे लागेल. OPRC करार अशा सहकार्याची चौकट प्रदान करतो.
भारत MARPOL कराराची अंमलबजावणी आपल्या Merchant Shipping Act च्या माध्यमातून करतो. या कायद्यात खालील महत्त्वाच्या तरतुदी आहेत:
Indian Coast Guard (ICG) हे या आराखड्याचे मुख्य अंमलबजावणी करणारे यंत्रणा आहे.
हा आराखडा १९९६ मध्ये लागू करण्यात आला आणि २०१५ मध्ये अद्ययावत करण्यात आला.
उदाहरणार्थ, जर गुजरातमधील खंभातच्या आखातात तेल सांडले, तर ICG तातडीने हेलिकॉप्टर, जहाजे आणि तंत्रज्ञांसह त्या ठिकाणी दाखल होऊन उपाययोजना राबवते.
तेल सांड झाल्याचे वेळेवर समजण्यासाठी उपग्रह, रडार, आणि समुद्री सेंसर वापरण्यात येतात. भारतातील INCOIS (Indian National Centre for Ocean Information Services) ही संस्था उपग्रह डेटाद्वारे तेल पसरलेली क्षेत्रे मोजते आणि तातडीची सूचना पाठवते. उदाहरण: Sentinel-1 उपग्रहामार्फत केरळच्या किनारपट्टीवर पसरलेले तेलाचे थर ओळखण्यात आले.
हा एक प्राचीन पण प्रभावी उपाय आहे. समुद्राच्या पृष्ठभागावर असलेले तेल यांत्रिक उपकरणांद्वारे काढले जाते. उदाहरण: जहाजावर लावलेले स्किमर बूम्स पाण्यावर तेल गोळा करतात आणि नंतर त्याची विल्हेवाट लावतात.
या पद्धतीत तेल जेथे सांडले आहे, तिथेच त्याला जाळून नष्ट केले जाते. उदाहरण: Deepwater Horizon दुर्घटनेत (२०१०, अमेरिका), सुमारे २ लाख गॅलन तेल जाळण्यात आले.
या रसायनांमुळे तेलाचे थेंब सूक्ष्म होतात. हे थेंब पाण्यात मिसळतात आणि सूक्ष्मजीव त्याचे विघटन करू शकतात. उदाहरण: Corexit 9500A हे डिस्पर्संट Deepwater Horizon दुर्घटनेत मोठ्या प्रमाणावर वापरले गेले.
या प्रक्रियेमध्ये नैसर्गिक किंवा जैवतांत्रिक पद्धतीने सुधारीत सूक्ष्मजीवांचा वापर केला जातो. हे सूक्ष्मजीव तेलातील हायड्रोकार्बनचे विघटन करतात. उदाहरण: Alcanivorax borkumensis नावाचा एक सूक्ष्मजीव तेलाच्या विघटनासाठी वापरला जातो. या प्रक्रियेस पोषकद्रव्ये (nutrients) किंवा सर्फॅक्टंट्सची जोड दिली जाते.
निष्कर्ष:
तेल सांड ही एक गंभीर सागरी पर्यावरणीय आपत्ती आहे. भारतासारख्या किनारपट्टी असलेल्या देशात यासाठी जागरूकता, आंतरराष्ट्रीय करारांतील सहभाग, आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर अत्यावश्यक आहे.
Subscribe Our Channel