कांचनजंगा (Mt. Khangchendzonga)

30/05/2025
530

सिक्कीमचे मुख्यमंत्री यांनी अलीकडे केंद्र सरकारकडे अशी विनंती केली आहे की, जगातील तिसऱ्या क्रमांकाचे उंच शिखर कांचनजंगा (Mt. Khangchendzonga) हे पर्वतारोहकांसाठी पूर्णतः बंद करावे. हे फक्त भौगोलिक बाब नसून, सिक्कीमच्या लोकांच्या श्रद्धा आणि संस्कृतीचे रक्षण करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे.

कांचनजंगा

कांचनजंगा हे पर्वत शिखर पूर्व हिमालयात, भारत आणि नेपाळच्या सीमारेषेवर वसलेले आहे. हे शिखर सिक्कीम (भारत) आणि तपलेजुंग जिल्हा (नेपाळ) यांच्यामध्ये पसरले आहे.
८,५८६ मीटर उंच असलेले हे शिखर भारतातील सर्वात उंच शिखर आहे आणि जगातील तिसऱ्या क्रमांकाचे उंच शिखर मानले जाते. भारतातले हे एकमेव ८,००० मीटरपेक्षा उंच असलेले शिखर आहे.

सिक्कीममध्ये याला "महान हिमाचे पाच खजिने" असे म्हणतात, कारण या पर्वताच्या पाच प्रमुख शिखरांमध्ये अनमोल नैसर्गिक संपत्ती असल्याचे मानले जाते:

हा पर्वत उत्तर-दक्षिण दिशेने पसरतो, जे इतर हिमालयीन शिखरांपेक्षा वेगळे आहे. येथून वाहणारा कांचनजंगा हिमनदी पुढे तामूर नदीला मिळतो, जी कोशी नदीची उपनदी आहे.
या परिसरात अनेक हिमनद्या व तलाव असून झेमू हिमनदी (२६ किमी लांब) हे येथे आढळणारे विशेष आकर्षण आहे.

युनेस्को मान्यता – निसर्ग व संस्कृतीचा संगम

सिक्कीममधील कांचनजंगा राष्ट्रीय उद्यान (Khangchendzonga National Park) याला युनेस्कोने भारताचे पहिले "मिक्स्ड वर्ल्ड हेरिटेज साईट(Mixed World Heritage Site)" म्हणून घोषित केले आहे. ही मान्यता दर्शवते की हे ठिकाण नैसर्गिक सौंदर्य आणि संस्कृतिक महत्त्व दोन्ही बाबतीत अत्यंत मौल्यवान आहे.

जिवंत दैवत – सिक्कीमचा धार्मिक विश्वास

कांचनजंगा पर्वताला दैवताच्या रूपात पूजले जाते. सिक्कीमच्या लोकांच्या श्रद्धेनुसार हे पर्वत Dzoe-Nga या मुख्य रक्षक दैवताचे निवासस्थान आहे.
हे दैवत फो-ल्हा (Pho-lha) म्हणून ओळखले जाते आणि संपूर्ण प्रदेशातील सर्व अधिदैविक शक्तींचा प्रमुख मानले जाते.

हे पवित्रत्व गुरू पद्मसंभव (गुरू रिंपोचे) यांनी प्रतिष्ठित केले, जे सिक्कीमचे संरक्षक संत मानले जातात. त्यांनी कांचनजंगाला धार्मिक दृष्टिकोनातून संरक्षण दिले.

शिखर आरोहणावर बंदी – श्रद्धेचा सन्मान

सिक्कीम सरकारने १९९८ आणि २००१ मध्ये काढलेल्या अधिसूचना अनुसार कांचनजंगा पर्वतावर चढाई करण्यास बंदी घातली आहे. ही कारवाई Sacred Places of Worship (Special Provisions) Act, 1991 अंतर्गत करण्यात आली होती.
ही बंदी भारतीय संविधानाच्या अनुच्छेद ३७१(F) अन्वये मान्यता पावलेली आहे, जी सिक्कीमच्या खास धार्मिक व सांस्कृतिक अधिकारांचे संरक्षण करते. हे अनुच्छेद १९७५ मध्ये सिक्कीम भारतात विलीन झाल्यावर लागू झाले.

१९५५ मध्ये जेव्हा चार्ल्स बँड आणि जो ब्राउन हे ब्रिटिश पर्वतारोहक कांचनजंगा सर करण्यास गेले, तेव्हा त्यांनी शिखराच्या अगदी काही पावले आधी थांबून स्थानिक श्रद्धांचा सन्मान केला. त्यांनी शिखर सर केल्याचा दावा न करता, सिक्कीमच्या श्रद्धेचा मान राखला.

आज जेव्हा सिक्कीमचे मुख्यमंत्री केंद्र सरकारकडे या पर्वतावर कायमस्वरूपी बंदीची मागणी करतात, तेव्हा ती मागणी केवळ पर्यावरण किंवा सुरक्षा यापुरती मर्यादित नाही, तर ती एक संपूर्ण समाजाच्या श्रद्धा आणि ओळखीचे जतन करण्याचा प्रयत्न आहे.