खिचन आणि मेनार पाणथळ क्षेत्रे रामसर स्थळे घोषित
राजस्थानमधील फाळोदी येथील खिचन आणि उदयपूरजवळील मेनार ही दोन पाणथळ क्षेत्रे नुकतीच रामसर स्थळे म्हणून घोषित करण्यात आली आहेत.
मेनार पाणथळ क्षेत्र
स्थान
मेनार पाणथळ क्षेत्र राजस्थानातील उदयपूर जिल्ह्याच्या वल्लभनगर तालुक्यातील मेनार आणि खेरोडा गावांमध्ये आहे.
संरचना
हे पाणथळ क्षेत्र तीन प्रमुख तलावांवर आधारित आहे – ब्रह्म तलाव, धांध तलाव आणि खेरोडा तलाव. या तलावांना जोडणारे शेती क्षेत्रही या परिसंस्थेचा भाग आहे. हे सर्व मिळून एक पावसाळी गोड्या पाण्याचे पाणथळ संकुल (Freshwater Monsoon Wetland Complex) तयार करतात.
महत्त्व
- स्थलांतरित पक्ष्यांचे आश्रयस्थान: पावसाळ्यात शेतांमध्ये पाणी साचल्यामुळे येथे 110 जलपक्षी प्रजाती आढळतात, त्यापैकी 67 प्रजाती स्थलांतरित आहेत.
- दुर्मिळ पक्षी: येथे गंभीर संकटात असलेले पांढऱ्या पाठचे गिधाड (White-rumped Vulture) आणि लांब चोचीचे गिधाड (Long-billed Vulture) देखील आढळतात.
- वनस्पती जैवविविधता: या भागात 70 हून अधिक वनस्पती प्रजाती सापडतात. ब्रह्म तलावाभोवती असलेले आंब्याचे झाडं भारतीय उडणाऱ्या कोल्ह्यांच्या (Indian Flying Fox) मोठ्या वसाहतींसाठी प्रसिद्ध आहेत.
- समुदायाचे योगदान: मेनार हे सामूहिक सहभागातून जैवविविधतेच्या संवर्धनाचे आदर्श उदाहरण मानले जाते. स्थानिक नागरिकांनी शिकारी, मासेमारी रोखून पक्षीसंवर्धनात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे.
खीचन पाणथळ क्षेत्र
स्थान
खीचन पाणथळ क्षेत्र राजस्थानातील फाळोदी जिल्ह्यातील फाळोदी तालुक्यात, थार वाळवंटाच्या उत्तर भागात स्थित आहे.
संरचना
हे क्षेत्र दोन जलस्रोतांपासून बनले आहे – रात्री नदी (Ratri Nadi) आणि विजयसागर तलाव, तसेच किनारी अधिवास (riparian habitat) आणि झुडपी वाळवंटी वनस्पती प्रदेश.
जैवविविधता
- शुष्क हवामानात टिकणाऱ्या वनस्पतींनी युक्त हे वाळवंटी परिसंस्था 150 हून अधिक पक्षी प्रजातींसाठी अधिवास प्रदान करते.
- डेमोझेल क्रेन्सचे प्रमुख थांबे: येथे दर हिवाळ्यात 22,000 हून अधिक डेमोझेल क्रेन्स (स्थलांतरित पक्षी, स्थानिक नाव – कुरजान) जमतात, जे खीचनचे वैशिष्ट्य मानले जाते.
महत्त्वाचे मुद्दे
- यापूर्वी राजस्थानात केवळ दोनच रामसर स्थळे होती – केवळादेव राष्ट्रीय उद्यान (भरतपूर) आणि सांभर सरोवर (जयपूर).
- आता खीचन आणि मेनार या दोन नव्या समावेशांमुळे राजस्थानातील एकूण रामसर स्थळांची संख्या 4 झाली आहे.
- भारतामध्ये रामसर स्थळांची संख्या आता 91 वर पोहोचली आहे.
Subscribe Our Channel